WULANGAN 9
SENI PAGELARAN
JAWA
A. Teks Eksposisi
Teks eksposisi yaiku wacana kang njlentrehake utawa medharake sawijining bab kanggo
pamaos. Supaya pamaos oleh informasi kang
genep bab sawijininng objek,
sabanjure pangreten pamaos bias mundhak. Mula saka iku, karangan eksposisi asipat menehi ngerti,
aweh pamrayogi (saran), utawa
ngandharake sawijining bab. Panulise iki bias ditindakake lumantar sadhengah
cara penjelasan, ing
antarane penjelasan proses lan penjelasan ilustrasi. Sumbering bisa saka
asil pengamatan,
panaliten, utawa pengalaman.
1.
Bab kang diinformasekake ing karangan/wacana eksposisi bisa awujud:
·
Data faktual;
·
Sawijining analisis utawa penapsiran obektif marang saprangkat fakta;
·
Fakta ngenani pawongan kang gondhelan kenceng marang
sawijining keyakinan.
2.
Penjelasan proses utawa operasional iku penjelasan kang mbudi daya
mangsuli pitakon:
·
Kepriye sawijine pakaryan?
·
Kepriye sawijine dumadi?
·
Objek utawa bab iki klebu tahap kang
endi?
·
Objek utawa garapan iki dumadi saka tahap-tahap endi
wae?
3.
Eksposisi kudu ngemut perangan-perangan kaya andharan iki.
·
Jlentrehake panemu, gagasan lan keyakinan;
·
Mrelokake fakta kang
diakuratke utawa dicethakake kang angka, peta statistik, grafik, organigram, gambar, lan sapiturute;
·
Mrelokake analisis lan sintesisi nalika ngonceki bahan
lan fakta;
·
Nggoleki sumber ide saka: pengalaman, pengamatan, sikap, lan keyakinan.
4.
Pathokan panulise eksposisi.
·
Eksposisi mung ngupaya kanggo nyethakake utawa njlentrehake sawijining pokok prastawa/persoalan.
·
Isi eksposisi ora
duwe karep ngundang redaksi,
ndayani sikap lan panemune pamaos.
·
Gaya eksposisi kudu infromatif lan nyakinake.
·
Basa eksposisi minangka
basa pawarta tanpa rasa subjektif lan emosional.
·
Ing eksposisi,
fakta-fakta mung digunakake dadi piranti konkritisasi, maksude gawe rumusan lan kaidah kang dijlentrehake supaya
tambah cetha (ora dadi bahan pembuktian).
·
Eksposisi ngupaya kanggo njembarake pamawas lan pangertene pawongan
marang objek kang
dirembug.
·
Panulis eksposisi kudu
ngerti prastawa kang diandharake.
·
Panulis eksposisi kudu
prigel nganalisis prastawa kanthi cetha lan konkret.
5.
Jinise wacana eksposisi:
·
Eksposisi definisi
·
Eksposisi proses
·
Eksposisi klasifikasi
·
Eksposisi ilustrasi (conto)
·
Eksposisi perbandingan lan
pertentangan
·
Eksposisi laporan
I.
Purwakanthi
Purwa tegese wiwitan, kanthi tegese gandheng.
Purwakanthi yaiku runtute swara ing ukara, wanda / tembung kang kapisan
nggandheng wanda / tembung ing saburine.
Tuladha :
Kudu jujur yen kowe kepingin makmur
Ana dina ana upa, ana awan ana pangan
Purwakanthi ana werna telu, yaiku :
a. Purwakanthi guru swara
Yaiku purwakanthi kang
runtut swarane.
Tuladha : Watake putri kudu gemi, nastiti lan
ngati-ati
Gliyak-gliyak
tumindak, alon-alon waton kelakon
Yen
gelem obah bakal mamah
b. Purwakanthi guru sastra
Yaiku purwakanthi kang
runtut sastrane utawa tulisane
Tuladha :
Para mudha kudu nduweni watak tata titi tatag tutug
lan tanggon
Dhasare wong jejodhoan yaiku bobot, bibit, bebet
Sluman slumun slamet
c. Purwakanthi lumaksita
utawa ana sing ngarani purwakanthi guru basa
Yaiku purwakanthi sing
tembunge ing ukara sadurunge dibaleni maneh ing ukara candhake.
Tembung guru ing kene
tegese paugeran utawa pathokan. Purwakanthi guru swara ateges purwakanthi kang
nganggo pathokan swara.
Tuladha :
Carang wreksa, wreksa wilis tanpa patra. Nora gampang
wong urip neng alam donya.
Witing klapa, klapa mudha saupama. Salugune mung mardi
reh raharja.
Begja-begjane kang lali, isih begja kang eling lawan
waspada.
II.
Parikan
Parikan yaiku tetembungan kang nduweni pathokan utawa
paugeran ajeg.Tembunge liya parikan iku nerangkening tembung kang aweweton
gunggunging wanda, runtuting swara (vokal) lan nganggo pathokan pambuka sarta
tundhone isi dadi bakuning karep (maksud).
Ciri-ciri Parikan :
·
Cacahe wanda ukara sepisan, kudu padha
karo ukara kapindho.
·
Ukara kang ngarep mung kanggo berbuka,dene
ukara sabanjur minangka isi.
·
Tibaning swara ukara sepisan, kudu padha
karo ukara kapindho
·
Parikan bias kedadeyan saka rong gatra,
nanging uga bias patang gatra
·
Bisa kedadeyan saka patang wanda saben
sagatra & uga bisa kedadeyan saka wolung wanda saben sagatra.
Tuladha :
Parikan kedadeyan saka rong gatra
·
Wajik klethik, gula jawa
Kalah dhisik, ora papa
·
Kutha kendal, kali wungu
Ajar kenal, karo aku
·
Ngasah arit, nganti landhep
Dadi murid kudu sregep
Parikan kang kedadeyan saka patang gatra
·
Bibi Surip tuku klobot,
Pethuk encik tawa roti
Uwong urip pancen abot,
Mula becik ngati-ati
·
Jangan kacang jangan kara
Kaduk uyah kurang gula
Piwelingku mring pra mudha
Aja wedi ing rekasa
III.
Wangsalan
Unen-unen / tetembungan sing saemper cangkriman,
nanging batangane (wangsulane) wis dikandhakake. Mung nggone ngandhakake ora
kanthi melok, jelas / cetha, nanging sarana disebutke sawanda / luwih.
Tuladhane :
a.
Jenang gula, kowe aja lali (jenang gula
iku arane glali, mula bisa dadi tembung lali)
b.
Njanur gunung, kadingaren kok wis rawuh
(janur gunung iku arane aren, mulo bias dadi tembung kadingaren)
c.
Jangan gori, nganti judeg anggonku
ngrasakake (jangan gori iku arane gudheg mula bisa dadi tembung judheg)
IV.
Basa Rinengga
Basa rinengga yaiku Basa kang kalebu susastra rinacik
mawa basa kang endah. Endahing karangan kasawung sarana isi kang narik kawigaten
& nyenengake, sarta basa kang edi peni.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar