WAYANG LAN TATA LAKU UTAMA

 WULANGAN 7

WAYANG LAN TATA LAKU UTAMA

 

1.  Pengertene Wayang

Wayang yaiku sawijining wujud seni pagelaran kang awujud drama kang khas. Seni kang kamot sajroning pagelaran iki yaiku seni swara, seni sastra, seni musik, seni tutur, seni lukis lan liyane.

Wayang akeh banget jenise minangka kesenian rakyat utawa karaton. Ana wayang golek kang kagawe saka kayu, ana wayang kulit kagawe saka kulit, wayang khlitik kagawe saka kayu, wayang beber digambar ana ing kertas utawa kulit lan liya-liyane.

Crita wayang iku duwe struktur formal. Struktur kuwi kedadeyan saka unsur-unsur kang padha gayut antarane siji lan sijine. Unsur-unsur yaiku paraga, watak, alur, tema, latar, lakon, pesen kang kamot, pitutur (pesan moral) kang kakandhut sajroning crita wayang.

Sumbere crita wayang saka Ramayana lan Mahabharata, crita-crita menak, crita-crita Panji, syair-syair satriya (kepahlawanan) utawa kreasi anyar kang nyritakake prastawa-prastawa anyar.

Wayang kulit wis diakuni dening UNESCO minangka kabudayan kang nengsemake lan duweke asli Indonesia ditetepake tanggal 7 November 2003. Wayang kulit ditetepake minangka sawijining warisan kang endah lan berharga.

 

2.  Unsur Crita Wayang

Bab-bab kang mbangun crita wayang iku padha karo unsur-unsur crita liyane, yaiku :

a.   Tema yaiku ide sawijining crita kang bisa makili isining crita (punjering crita)

b.  Latar/Setting yaiku katrangan ngenani papan, wayah utawa wektu, lan suasanane crita

c.   Paraga yaiku tokoh kang ana ing crita wayang lan duweni watak dewe dewe

d.  Alur yaiku urutane kedadeyan ing sajroning crita wayang.

Alur maju yaiku alur sing nuduhake laku progresif (maju).

Alur mundur nyritakake peristiwa flashback, dene alur campuran nyuguhke persitiwa acak, kadang maju lan kadang mundur. 

e.  Pesen yaiku piwulang luhur kang ana ing crita wayang

f.   Punjering Crita/Sudut Pandang yaiku Unsur iki nuduhake papane panulis ing jerone cerita.

Sudut pandang wong kapisan (pertama). Ciri saka sudut pandang iki yaiku nggunakake tembung sesulih wong kapisan: aku/ dak / tak, nyritakake apa sing dilakoni lan ngandharake rasa pengrasa pribadi kanthi tembung aku. 

Sudut pandang wong katelu. Ciri utamane yaiku nggunakake tembung sesulih wong katelu yaiku dheweke / wonge lan sapanunggalane.

g. Gawe Ringkesan/sinopsis yaiku ringkesan sawijining crita

 

3.       Nilai kang Kamot Sajroning Crita Wayang

·               Tanggap Ing Sasmita/Empati

·               Jujur

·               Mad Sinamadan/Saling Menghargai

·               Tanggung Jawab

·               Keadilan

·               Ngabdi Mring Negara/Loyal Pada Negara

 

4.        Paraga Wayang

Paraga wayang Mahabharata: Pandhawa, Kurawa, Setyaki, Sengkuni, Durna, Bisma, Kunthi, Karna, lan liyane.

Paraga wayang Ramayana : Rama Wijaya, Lesmana, Sinta, Anoman, Dasamuka, Kumbakarna, Wibisana, Sugriwa lan liyane.

 

CRITA RAKYAT

 

     

WULANGAN 7

CRITA RAKYAT

 

1.  Pengertene Crita Rakyat

Crita rakyat yaiku crita kang ngrembaka ing sawijining dhaerah lan dianggep minangka asil karya kolektif (bebarengan) karo masarakat ing papan iku.

Crita rakyat iku crita saka jaman kuna kang isih urip ing madyaning bebrayan agung lan diwarisake kanthi lesan. Ing jaman biyen biyasane crita rakyat dicritakake ana ing kalodhangan tinamtu dening wong kang nduweni kabisan tinamtu/khusus, kayata dhalang jemblung lan tukang kentrung.

 

2.  Unsur Crita Rakyat

Padha karo karya sastra crita liyane, unsur-unsur pembangun crita rakyat (tema, latar/setting, penokohan, alur, peen, punjering crita/sudut pandang lan konflik), wos surasane crita.

a.  Tema

Tema iku minangka ide pokok utawa permasalahan utama kang ndhasari lakuning crita. Tema crita rakyat kang digunakake kaku, istanasentris, adat istiadat lan mistis. Surasane crita khayal lan fantasi.

b.  Setting

Setting iku minangka latar belakang kang mbantu cethaning laku crita. Setting iku ngemot wektu, papan/panggonan lan sosial budaya.

c.   Sudut pandang

Sudut pandang ing crita rakyat yaiku nyritakake tokoh, barang, papan, kewan lan sapiturute.

d.  Alur/plot

Alur/plot yaiku rerangkenging kedadeyan ing crita. Alur diperang dadi 2 perangan. Alur maju yaiku yen prastawa iku lumaku kanthi trap-trapan adhedhasar kronologi tumuju ing alur crita. Dene alur mundur yaiku dumadi kang ana sesambungane karo prastawa kang lagi dumadi.

e.  Penokohan

Penokohan iku nggambarake karakter kanggo paraga/pelaku. Paraga bisa dingerteni karaktere saka tumindake, ciri fisike, lingkungane lan sapiturute.

f.   Konflik

Konflik yaiku perkara kang dadi punjere crita. Ing perangan iki pancen diketokake perkara apa kang ndadekake crita iki dadi narik kawigaten. Sanaya njlimet lan tlesih anggone gawe konflik, ndadekake crita iku ngundhakake kawigatene pandhemene.

 

3.  Karakter Crita Rakyat

Crita rakyat yaiku perangan karya sastra lisan kang nduweni karakter kaya ing ngisor iki.

·      Anonim, tegese crita mau ora kaweruhan sapa sing nganggit.

·      Kolektif, merga ora kaweruhan sapa sing nganggit crita mau dadi duweke masarakat bebarengan

·      Dicritakake kanthi lesan

·      Sing nyritakake saka generasi ke generasi

Amarga ciri kasebut crita rakyat gampang owah, sok sapa bisa nambahi mula akeh versi miturut papan utawa panggonan sing nyritakake.

 

4.  Wujud Crita Rakyat

Wujude crita rakyat miturut William R. Bascom ana telung golongan yaiku mitos, legenda lan dongeng.

·      Mitos

Crita mitos dianggep bener-bener kedadeyan. Kedadeyan ing alam daratan, segara utawa langit. Paragane manungsa ekti, dewa, kewan kang nduweni kasekten ora masuk akal kayata bisa mabur, bisa urip ing segara, lan sapiturute.

Tuladha : crita mitos kayata crita Kanjeng Ratu Kidul ing pesisir kidul, Crita Nyai Lanjar ing pesisir lor, crita Alas Krenda Wahana ing Boyolali, Crita Sunan Lawu ing Karanganyar.

·      Legenda

Crita legenda kedadeyan ing bumi lan crita mau kaanggep bener-bener kedadeyan. Biasane crita mau ana patilasanane arupa watu, wit, gunung, kali, lsp.

Tuladha : Crita Baru Klinting, crita kedadeyane Kutha Semarang, kedadeyane Kutha Salatga, crita Joko Poleng ing Brebes, crita kamandaka ing Tlatah Banyumas, crita kedadeyane Padusan Sumber Tuk Cokro Tulung ing Klaten, crita asal usule jeneng Grojogan Sewu ing Tawangmangu, crita Menara Kudus ing Kutha Kudus, lsp.

·      Dongeng

Crita dongeng dianggep crita sing ngayawara, ora bisa diprecaya. Contone Dongeng Sato Kewan, tanduran, gaman, lan sapiturute.

Tuladha : crita kang wis kondang kancil Nyolong Timun, Keong Mas, Lutung Kasarung, crita Mnanuk Thilang kang becik atine, Semut lan Kupu, lan sapiturute.

 

5.  Sinopsis

Sinopsis yaiku ringkesan crita saka alur kang dawa dadi cekak nanging bisa njlentrehake crita sakabehane. Nalika bakal nulis sinopsis, bab-bab kang kudu digatekake yaiku:

·      Tema : gagasan pokok, pokok crita

·      Latar : papan lan wektu dumadine prastawa

·      Alur : lakuning crita

·      Penokohan : paraga crita

       Saka katrangan kasebut banjur bisa digawe sinopsise.